‘Wat als je tussen wal en schip valt’ . 16 november 2011
Het is een vruchtbare en geanimeerde bijeenkomst. Door verschillende sprekers wordt het begrip “eigen verantwoordelijkheid”, dat in feite door de overheid geherintroduceerd is, benaderd vanuit de eigen ervaring.
Er zijn vier sprekers deze middag: Ahmed El Mesri (Onze Hoop), Malene Duijst (Cliëntenbelang Amsterdam), Saskia Hubelmeijer (ervaringsdeskundige) en Anneke Bolle (cluster GGZ, Clientenbelang Amsterdam).
Ahmed heet de aanwezig welkom en geeft zijn visie over eigen verantwoordelijkheid.
In de huidige uitlatingen vanuit de politiek zien we steeds vaker het begrip ‘eigen verantwoordelijkheid’ terugkomen. Uiteraard is dat nu heel actueel in de context van de hoognodige bezuinigingen.
Ik ben zelf heel erg vóór zelfredzaamheid en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Maar daar moet wel aan toegevoegd worden: voor hen die dat ook kùnnen.
En dáár zit ‘m nou net nou de kneep. Want er is een groep die gewoon niet zelf in staat is om die zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid op zich te nemen. Dat is een bijna onzichtbare groep. Omdat deze mensen letterlijk en figuurlijk binnen blijven zitten met hun ellende. Hoe bereiken we die?
En wat doet de overheid daarmee?
De overheid praat niet over deze groep geïsoleerden. Over de mensen die afhankelijk zijn van de inzet van mantelzorgers die zwaar worden overbelast en steeds meer in de knel komen, ook in hun eigen leven. Ze praat niet over de groep ‘vergeten’ mensen die maar moeten zien hoe ze het redden, met hun handicap, met hun taalachterstand en hun sociaal isolement. Het lijkt een totaal vergeten groep, ook voor de overheid.
Dan hadden ze maar… zus of zo, is vaak het weerwoord. Maar wie zijn eigenlijk deze mensen die tot die ‘vergeten groep’ behoren? Ik heb het al vaak gezegd: veelal zijn dat mensen die in de jaren zeventig hier naar toe kwamen om te werken en daarmee het werk op te knappen dat de eigen bevolking niet meer wilde doen. En misschien konden zij op een dag dat werk niet meer doen. Omdat ze ziek werden of een ongeluk kregen, of omdat ze opgebrand waren. En hun eigen cultuur en hun eigen kijk op wat goed en niet goed is stond hen niet toe om te erkennen dat ze ziek waren en echt hulp van buiten nodig hadden. Dat werd als een taboe gezien. ‘Dat doe je niet.’
Dus werden ze zoveel mogelijk opgevangen door mantelzorgers uit de eigen kring, door familie en vrienden, mensen van ‘thuis’. Mensen die op hun beurt zelf ook vaak in isolement dreigen te raken met hun oververmoeidheid, hun zorgen en hun te grote belasting naast hun eigen gezin en werkkring.
En nu wordt er door de overheid eigenlijk niet naar deze groep omgekeken. Alsof er gezegd wordt: jullie zoeken het zelf maar uit. Het is jullie eigen verantwoordelijkheid. Dat woord klinkt prachtig en is voor veel mensen ook een daadwerkelijke aansporing om vooral zèlf te proberen dingen voor elkaar te krijgen. Maar er is dus een groep mensen, met name gehandicapte migranten en oudere migranten, die nu als het ware ‘buiten de boot’ dreigen te vallen. Tussen wal en schip dreigen terecht te komen.
Want de praktijk laat zien dat veel mensen de weg die nog wel open staat niet kennen en er weinig gebruik van maken. Ook de instanties die hen wel verder zouden kunnen helpen op weg naar een grotere zelfredzaamheid. Dus mensen moeten veel meer bewust worden gemaakt van de mogelijkheden die er nog wèl zijn. Aan deze groep mensen willen wij vandaag extra aandacht besteden en proberen om samen tot aanbevelingen te komen aan reguliere instanties, aan de politiek en aan beleidsmakers die beslissingen moeten nemen.
Daarna neemt Malene Duijst het woord. Zij geeft haar persoonlijke visie die is gebaseerd op de kritiekpunten die de Centrale WMO adviesraad heeft opgesteld.
Eigen Verantwoordelijkheid of Eigen Schuld?
Eigen Verantwoordelijkheid is een populaire uitspraak geworden van onze overheid naar haar burgers. Vaak gaat dat samen met hun uitleg over waarom een nieuwe wet zo ontzettend goed is en waarvan iedereen eigenlijk weet dat de reden die er achter zit te maken heeft met geld. Het moet zuiniger.
Met de invoering van de WMO de Wet Maatschappelijke Ondersteuning is deze uitspraak ook heel populair geworden. Een Wet die bedoeld is voor mensen die ondersteuning nodig hebben om mee te kunnen doen in de samenleving. De wet heeft de plicht om mensen te compenseren.
In het Amsterdamse WMO Beleidsplan 2012-2016 staat de nieuwe zorgvisie:
“Eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid”. Onze overheid gelooft in onze eigen kracht en verantwoordelijkheid. Prachtig, wij worden echt voor vol aangezien en krijgen de ruimte om de regie over ons eigen leven te voeren.
Tevens wordt er over “Preventie en Eigen Verantwoordelijkheid” gesproken. Burgers moeten zelf zoveel mogelijk voorkomen dat zij ziek worden en moeten daarom gezond leven en sporten. Alsof dat een garantie is om gezond te blijven. Nog even en onze gezondheid is een ‘keuze’ in plaats van iets wat je overkomt iets dat vooral inherent is aan het leven.
De zorgvisie is er wel maar goede voorwaarden, om mensen de kracht en regie te garanderen in onze samenleving, zijn er veel minder. Sterker nog die worden afgebroken. En die bezuinigingen raken ons allemaal want iedereen kan ziek worden of een ziek familielid krijgen waar je mantelzorger voor moet zijn.
Want je kunt gezonder leven door niet je roken maar wat doet onze overheid aan de luchtkwaliteit in onze stad? Je moet zelf zorgen voor je autistische kind maar wordt te moe zijn om nog naar je werk te gaan, hoe gezond is dat? Eerst in je eigen omgeving hulp zoeken bij mensen die het eigenlijk niet willen of kunnen? Laat je daar met een gerust hart je kind of familielid achter hoeveel stress geeft je dat? Je baan opzeggen voor mantelzorg en vervolgens niet meer met je geld uitkomen waardoor je enorm veel stress hebt, is dat gezond leven? En hoe worden deze mensen dan gecompenseerd vanuit de WMO om volwaardig te participeren? Laatst las ik dat er een lunchbijeenkomst was voor mantelzorgers maar er stond niet bij wie de mantelzorg ging overnemen, laat staan of dit een bezigheid is die mantelzorgers willen doen als zij even ‘vrij’ zijn. Een voorbeeld van zo’n leuke bedachte compensatie voor mensen die mantelzorger zijn.
Wij krijgen al met al juist minder regie en alleen maar verantwoordelijkheden omdat er minder hulp gaat komen, of (collectieve) hulp die niet bij ons past.
In de WMO-nota van Amsterdam staat dat “de noodzaak centraal moet staan, niemand heeft zonder meer recht op een voorziening”. Dat is een opmerkelijke uitspraak. De Wet Maatschappelijk Ondersteuning heeft wettelijk een compensatieplicht voor alle burgers met een beperking en de mantelzorgers en de jeugd. Nu staat er in hun notitie dat als de noodzaak niet wordt gezien, door iemand anders die dit beoordeeld, er geen voorziening zal komen. Waar blijft de aandacht voor eigen kracht van mensen? Of bestaat die kracht er alleen maar uit dat je zo min mogelijk hulp vraagt?
De focus op eigen verantwoordelijkheid heeft negatieve gevolgen bij complexe problematiek waar juist maatwerk noodzakelijk is. “De ‘eigen verantwoordelijkheid’ wordt in de afwegingen meegenomen voordat er een individuele voorziening wordt getroffen”. Ook dit is weer het tegenovergestelde van de compensatieplicht die de WMO heeft.
Als mensen echt worden gecompenseerd zodat zij volwaardig kunnen participeren betekend dat juist een individuele oplossing waar mensen in hun kracht komen te staan en niet steeds iets aan anderen hoeven te gaan vragen. Een heel eenvoudig voorbeeld is dat iemand in een rolstoel gebaat is bij een aangepaste omgeving, dan kun je alles zelf doen zonder steeds te vragen of iemand de deur voor je wil open houden en de hele dag dankbaar te zijn. Daar wordt je echt binnen een week al vreselijk moe van, laat staan als je daar je hele leven van afhankelijk bent.
Participeren betekend dat je zo zelfstandig mogelijk mee kunt doen in de samenleving op een manier die bij je past en bij de omstandigheden. Zo heeft een kind met autisme iets heel anders nodig dan de oudere migrant met een beperking. Daar kun je geen collectieve maatregelen op maken om ieder op een goede manier te compenseren. Wij hebben allemaal de belofte uit de WMO dat wij zullen worden gecompenseerd om volwaardig te kunnen participeren.
Het maakt eigenlijk niet uit wie je bent of waar je vandaan komt de compensatieplicht moet heel breed en flexibel zijn en ten dienste staan aan die gewenste preventie, eigen kracht en verantwoordelijkheid. Dat is voor de ene mensen ondersteuning in de eigen taal en voor de ander hulp in het huishouden.
Eigen verantwoordelijkheid is alleen haalbaar met goede voorwaarden zoals: weten hoe je aan informatie komt, de informatie zelf, mensen die je willen begrijpen en helpen, net zo lang tot het in orde is. Een overheid en instanties die uitgaan van vertrouwen en niet van wantrouwen. Goede ondersteuning die past: tegen een baby zeg je ook niet: neem nu je eigen regie. Die heeft ondersteuning nodig die past om goed te kunnen leven.
Eigen verantwoordelijkheid mag niet afhangen van je inkomen. Gezondheid is geen keuze. Veel mensen die langdurig ziek zijn of een beperking hebben zijn al veel extra geld kwijt als daarbij ook nog eigen bijdragen komen voor thuisondersteuning wordt het steeds moeilijker om hulp te krijgen.
De preventie van en de eigen verantwoordelijkheid kunnen alleen maar werkelijkheid worden als er voldoende en goed gekwalificeerde mensen werken in zorg en welzijn. Als mensen ook individueel worden ondersteund als dat nodig is. Als mantelzorgers worden gecompenseerd door hulpverleners en/of vrijwilligers die ervoor kiezen om te helpen.
Eigen verantwoordelijkheid kan alleen maar als de mensen echt centraal staan en hun hulpvraag serieus wordt genomen.
De methode De Kanteling geeft hier handvatten voor. Er moet minstens goede informatievoorziening zijn die iedereen bereikt, deskundigheid van ambtenaren, een cultuuromslag, (ICF) International Classification of Functioning, actieve betrokkenheid van cliënten en belangenbehartigers om een volledige invulling van de compensatieplicht te krijgen.
De realiteit is nu dat er een groot risico is voor veel mensen om tussen de wal en het schip te vallen. Daar maken wij ons terecht zorgen over.
De opgelegde eigen verantwoordelijkheid heeft weinig te maken met menselijkheid en zorgen voor elkaar. De meeste mensen doen dat, zeker als zij onverwacht mantelzorger worden of een kind hebben met een beperking.
Het gaat hier over de gelijke rechten van mensen. Hebben alle kinderen geen recht om kind te zijn? Waarom zijn er dan zoveel jonge mantelzorgers?
Hebben alle mensen met een relatie geen recht om een gelijkwaardige relatie met elkaar te hebben? Waarom moet je als je ziek wordt of een beperking hebt dan eerst daar verregaande hulpverlening vragen?
Hebben alle mensen geen recht op goede informatie over hun ziekte of beperking? Waarom is die er dan niet, passend voor iedereen?
Wat doet de overheid aan Preventie van de Eigen Verantwoordelijkheid? Gaan zij actief op zoek naar de mensen die niet in staat zijn om de informatie te vinden? Past de overheid de informatie aan? Niet alle mensen zijn handig in het lezen van folders, een film maken is bijvoorbeeld veel handiger.
De burgers willen graag eigen verantwoordelijkheid en regie over hun leven maar daar hebben zij heel veel andere mensen, organisaties en een overheid bij nodig die met aansluitende voorwaarden komen die er werkelijk op gericht zijn om mensen daarmee te helpen als dat voor hen nodig is.
Dat wordt heel erg moeilijk met alle bezuinigingen die zijn doorgevoerd en het staat vrijwel vast dat er veel meer volwassenen maar ook kinderen tussen de wal en het schip zullen raken. Het is daarom noodzakelijk dat burgers als vrijwilliger worden betrokken bij hun buurt t.b.v. de sociale cohesie en zorg voor elkaar om te proberen de samenleving enigszins leefbaar te houden met de schaarse middelen die wij hebben. Onbekend maakt onbemind en de ontmoeting met elkaar is de belangrijkste grondlegger om mensen aan elkaar te verbinden en iets voor elkaar te doen. Helaas wordt dit idee de burgers opgelegd van bovenaf door de overheid maar het heeft alleen kans van slagen als dit van onderop wordt vormgegeven.
Alleen in goede samenwerking met de burgers kunnen plannen hiervoor tot stand komen.
Alle burgers, met en zonder beperking moeten serieus genomen worden en de mogelijkheid hebben om hoe dan ook werkelijk de regie te krijgen om te participeren in oplossingen die er toe doen. De samenleving is van ons allemaal en in iedere buurt zijn mensen die zich daar actief voor in willen zetten. Maar wel onder de juiste voorwaarden. Initiatieven die van bovenaf worden opgelegd zullen niet succesvol zijn en dan haken uiteindelijk de vrijwilligers af.
In deze tijd is het meer dan ooit noodzakelijk om de handen ineen te slaan omdat wij niet anders kunnen. Wij wonen met elkaar in een buurt in een gemeente waar de problemen zich zullen gaan opstapelen en wij moeten roeien met de riemen die wij hebben. Ondanks een doemscenario is het belangrijk om de moed niet op te geven en ons als burgers hard te maken voor de kwetsbare mensen die tussen de wal en schip gaan vallen.
De welzijnsorganisaties en overheid moeten een inhaalslag maken om vraaggericht te werken, een duidelijke visie te hebben die los staat van de bezuinigingen die is gefundeerd op inbreng van burgers die ervaring hebben en vanuit de praktijk kunnen aangeven wat nodig is en wat niet.
Anneke Bolle (cluster GGZ, Clientenbelang Amsterdam) voelt zich niet alleen kwaad, maar ook beledigd door het betuttelend beleid. Er wordt veel gezegd, maar weinig naar de mensen geluisterd. Filosoferend over het begrip ‘eigen verantwoordelijkheid’: niemand kan 100% onafhankelijk zijn! Soms hangt het ook van het toeval af in welke situatie je terecht komt. En de bezuinigingen treffen de mensen ook op clutureel gebied. Dat is nogal wat, dat heeft ook te maken met het leggen van contacten en communicatie. Ten slotte legt Anneke uit waar zij naar op zoek is: medestanders vinden in de strijd tegen dit beleid. Bundeling van zelforganisaties om een vuist te kunnen maken.
Ook Saskia Hubelmeijer toonde haar verontwaardiging over de beleidsmaatregelen. Zij kan het begrip eigen verantwoordelijkheid moeilijk nog over de lippen krijgen en ziet er ook de hand van Mark Rutte en de VVD in.
Na deze inleidingen volgde een discussie, waarna een aantal aanbevelingen werden aangenomen. In de discussie kwam vooral naar voren dat oudere migranten veel te maken hebben met eenzaamheid. Meer dan 80% leeft alleen en praten over de eigen problemen is taboe. Vrijwilligerswerk geeft mensen de kansen zichzelf weer te gaan waarderen, eigenwaarde bevestigd te zien.
Aanbevelingen
- Vrijwilligerswerk voor migranten met een beperking is vaak moeilijk te krijgen. Om uit hun isolement te komen is het juist heel erg belangrijk om wel vrijwilligerswerk te hebben, organisaties staan daar heel vaak niet voor open.
- De moeilijk bereikbare mensen onder de migranten en vluchtelingen vragen niet vanzelfsprekend om hulp terwijl dat hard nodig is. Soms heel specialistische hulp omdat zij trauma’s hebben vanuit hun moederland. Soms zijn hele gezinnen geïsoleerd. – Anneke Bolle spreekt af met Malène Duijst en Ahmed El Mesri om dit onder de aandacht te brengen bij de Regenbooggroep.
- Mantelzorg wordt vaak genoemd door de overheid. Maar de groep waar het om draait wordt veelal niet bereikt, omdat de groep niet in beeld is. De activiteiten die worden aangeboden zijn niet passend op wat de mantelzorger nodig heeft.
Het geld voor ondersteuning van Mantelzorgers gaat zo naar projecten waarbij de doelgroep die geïsoleerd is niet wordt bereikt en niet aan hun vragen wordt voldaan.
- De oudere migranten, de mensen die hier in de jaren 1970 naar toe zijn gekomen is een groep die niet gewend is om hun problemen en ziekten onder de aandacht te brengen. Bij deze zogenaamde ‘oudere migranten’ is veel meer dan bij andere ouderen sprake van beperkingen, ziekte en een hulpvraag.
- Het is nodig dat de huizen/instellingen voor ouderen meer cultuursensitief zijn. Oudere migranten willen soms samen met andere mensen uit hun moederland de oude dag doorbrengen. Zij blijven vaak tot op hoge leeftijd thuis omdat de tehuizen voor hen niet aantrekkelijk zijn en er geen ruimte is voor hun gebruiken. De 75 + migranten willen best naar een verzorgingstehuis als zij zich daar meer thuis zouden voelen, als er rekening met hun eetgewoonten wordt gehouden en indien zij contact kunnen leggen met de mensen die er wonen en werken. Je voelt je meer welkom als je je herkent in de anderen en ook de medewerkers.
- Door de hoge parkeerkosten lopen eenzame mensen met een beperking bezoek mis van vrijwilligers. Geld is vaak een probleem. In Den Haag hebben burgers een bezoekerspas waarop zij hun bezoek gratis kunnen laten parkeren. Waarom kan dat niet in Amsterdam? In ieder geval voor de mensen die een beperking hebben en voor hun sociale contacten afhankelijk zijn van bezoek dat bij hen komt?
Redactie: Arthur Vreede
© Stichting Onze Hoop
