Een persoonlijke ervaring bij het 4 mei-project

 

Een persoonlijke ervaring bij het 4 mei-project  ‘Namen en nummers – tijdelijk monument voor een oneindig verlies’ op het Kastanjeplein, Oosterparkbuurt, Amsterdam.            

Alles klopte aan dit project.

Om te beginnen de locatie: het Kastanjeplein in Oost, één van de vriendelijkste pleinen van Amsterdam. De bomen die met hun zachtgroene schaduw de rustige sfeer van dit project prachtig omsluiten. De gastvrouwen die bezoekers op een rustige, open manier ontvingen en uitleg gaven. Met Therese ontstond meteen een gesprek dat van hart tot hart ging.

Ze liet me het begin zien van de route over het plein: de kastjes met stenen en scherven*, het ladenkastje met landkaarten** dat ik onmiddellijk herkende van mijn eigen Lagere School, het kastje met de namenboekjes per straat in Oost.

De bedoeling was dat je zelf eerst een straat uitkoos en dan een namenboekje van die straat. Daaruit kon je een naam kiezen die je op een ruwhouten plankje (van uitsluitend Amsterdamse bomen) kon tekenen om het daarna in de stratenplattegrond op het plein te leggen, op het adres waar die mens gewoond had en was weggehaald. De plankjes lagen in oude open koffers – net zulke koffers die je in films over de Oorlog ziet waarin de weggevoerde mensen nog gauw wat spulletjes hadden gepakt.

Dit soort details. Die meteen binnenkomen.

Dit alles maakte me stil van binnen en dat zag ik bij meer mensen. Ik zag hoevéél namen er waren om uit te kiezen. Eigenlijk wilde ik niet kiezen. Of ze allemaal kiezen. Al deze mensen verdienen het om uit de kaartenbak te komen en dat hun naam wordt geschreven.

Ik besloot een naam te kiezen die me op de een of andere manier zou opvallen. Er waren veel namen van families op één adres, gezinnen met kinderen– sommige nog heel jong waarschijnlijk.

* stenen en scherven: Joden leggen als eerbewijs stenen op de graven van hun doden. De scherven staan voor gebrokenheid – de talloze voortijdig afgebroken levens en de durende pijn van verlies.

** kastje met landkaarten: symboliseert dat de Joden overal vandaan kwamen.

Tussen al die namen viel me ergens het woord ‘alleenstaand’ op bij een vrouwennaam uit de 2^e Oosterparkstraat. Haar koos ik. Zij had niet, zoals bij de gezinnen van één adres, de illusie kunnen hebben dat ze tenminste niet alléén ging. Dat raakte me. Misschien ook wel omdat ik zelf sinds ’n poos weer alleenstaand ben. Daarin zijn we zusters. Waren, want zij is er allang niet meer. Want toen, daar, weggehaald uit haar woning op 2 hoog in die straat in de Oosterparkbuurt. Die buurt waar ik zelf lang daarna ruim twintig jaar gewoond heb zonder ooit te hebben geweten wat zich daar in de Oorlog heeft afgespeeld en om hoevéél mensen dat ging.

Aan een materialentafel schoof ik aan bij andere bezoekers. Ik nam de tijd om haar naam op het bordje te schrijven. We werkten in stilte. Af en toe kwam iemand iets toelichten of aanwijzen. Ik gebruikte een sjabloon en een grote viltstift voor het schrijven van de naam. En daaronder schreef ik in mijn eigen handschrift een opdracht aan haar:

‘Wat ik je nog kan geven is dat je naam is geschreven.’

Toen het bord af was bracht ik het naar het stratenplan onder de bomen en zocht daar naar de straat. Terwijl ik aan ’t zoeken was kwam Isa naast me staan en vroeg ‘Wie komt u naar huis brengen?’

Ik kon even geen antwoord geven. Mijn Judith kan nooit meer thuiskomen… zij is er al lang niet meer. En toch was het ook mooi dat zij hier nu weer een naam zou krijgen, bij de straat waar zij ooit woonde. Nooit meer anoniem of de zoveelste van velen. Zij was Judith Polak.

Het voelde goed dat Isa naast me stond om dit moment te delen. Zij legde me voorzichtig het volgende ritueel uit. Ik kon nu een bel uitzoeken en die laten horen vóór ik haar naambordje neer zou leggen op haar adres. Ik dacht meteen aan een andere bel en ik voelde me heel even bijna misselijk worden: de laatste bel die zij gehoord had toen er bij haar werd aangebeld om haar op te halen. Maar ik besloot dat dit de omgekeerde bel was: juist om haar naam terug te brengen. Klank is, net als taal, zo’n krachtige bron,  die je ten kwade maar ook ten goede kunt gebruiken. Ook hier gaat het om intentie.

Ik luidde de bel en legde haar naambord neer. Dag lieverd, hier hoorde je thuis, hier was je een vrouw met een naam, jouw eigen naam. Dag Judith.

Ik heb je nooit gekend maar heb je naam geschreven. En die naam zal ik nu met me meedragen.

Ter afsluiting voor mezelf wilde ik heel graag het vragenformulier invullen. Ik vond een hoekje met een ouderwets servieskastje waar ik bij het formulier ook een kopje thee kreeg aangeboden. Een theepot en kopjes uit die tijd. Een afwasteiltje zoals mijn oma had en een houten droogrekje voor de theedoeken. En weer een lief mens die me te woord stond en me haar loden jas liet zien, ook uit die tijd, zo eentje die ik zelf als kind had in de jaren ’50.

Ik ging op een bankje zitten om van harte het formulier uitgebreid te beschrijven aan voor- en achterkant. Het hele project had me erg geraakt, door precies de juiste toon van alle elementen. De sfeer, de rust, de aandacht, de intentie, de verbinding, de spullen, de details, het zelf individueel ermee bezig kunnen zijn en daarin een eigen vorm vinden. Alle elementen van dit project voelden ontworpen vanuit liefdevolle intentie. Dat ontroerde me. Het maakte dat mijn eigen kleine aandeel ook voelde als een heel eigen eerbetoon. Heel veel dank daarvoor!

Dit lijkt mij een prachtig ritueel om in de toekomst in ere te houden. Je zou willen dat alle herdenkingen zo zouden kunnen zijn. Vooral waar je niet alleen toeschouwer bent bij iets dat georganiseerd is door anderen, maar waar je er zèlf actief je eigen vorm aan kunt geven, vanuit je eigen intentie en met je eigen gedachten. Dat doet iets met je, met je hart. En dat tilt de handeling uit boven het individuele en geeft het ook een verbindende dimensie. Dat is de kracht van een ritueel – dat de handeling bezield wordt door innerlijke intentie. En in dit geval: wat  een prachtige tegenkracht tegen discriminatie, ontstaan en vormgegeven vanuit verbindende vrijheid voor iedereen.

Lies Bierenbroodspot

Buurtgenoot en beleidsmedewerker Assadaaka